Het verhaal van Lynn   Copyright @ 2000-2003, Lynn Conway.

Photo of Lynn by Bill Pugliano, Oct. 11, 2000

Lynn Conway is een bekende pionier op het gebied van het ontwerp van computer-chips. De innovaties die ze in de jaren zeventig bedacht in het Xerox Palo Alto Research Center (PARC) hebben een grote invloed gehad op de manier waarop computer-chips overal ter wereld in de afgelopen decennia zijn ontworpen. Veel high-tech bedrijven en veel methodes om computer-chips te bouwen hebben hun wortels in haar werk.

Duizenden ontwerpers van chips hebben hun ambacht geleerd uit het boek Introduction to VLSI Systems, dat Lynn schreef met professor Carver Mead van de Caltech universiteit. Duizenden anderen hebben hun eerste VLSI (computer-chip) ontwerp-projecten gedaan met het MOSIS systeem voor het maken van prototypes van de Amerikaanse overheid, dat direct is afgeleid van Lynn's werk in het PARC. Een aanzienlijk deel van de revolutie die is ontketend met het ontwerp van moderne (siliconen) chips is gebaseerd op haar werk.

In de jaren tachtig en negentig kreeg Lynn veel erkenning voor haar werk. Ze won prijzen en werd zelfs gekozen tot lid van de National Academy of Engineering, de hoogste erkenning die een technisch wetenschapper in de Verenigde Staten ten deel kan vallen.

Wat tot voor kort niemand wist is dat Lynn in de jaren zestig ook al pionierswerk deed bij IBM. Vers van de Technische hogeschool vond ze een krachtige methode uit om in supercomputers meervoudige "buiten bedrijf"-instructies per cyclus te kunnen verwerken. Ze noemde haar ontdekking Dynamic Instruction Scheduling (DIS). Met deze uitvinding werd een fundamenteel probleem van de computer-architectuur opgelost, waardoor Lynn al in 1965 de realisatie mogelijk maakte van een supercomputer. Ze werkte bij IBM mee aan het ontwerp van die supercomputer.

In de jaren negentig konden chips zoveel halfgeleiders bevatten dat complete supercomputers op een enkele chip konden worden gezet. Lynn's uitvinding DIS werd toen plotseling gebruikt in bijna alle nieuwe chips voor pc's, waardoor die veel krachtiger konden worden gemaakt dan zonder haar ontdekking. Het werk van Lynn had andermaal een grote invloed op de revolutie van de moderne informatie-technologie.

De meeste computer-ontwerpers dachten dat DIS het resultaat was van tientallen jaren collectief werk. Ze hadden geen idee dat het al in 1965 was uitgevonden. Het maakte Lynn echter niet trots maar bang en ongerust om te zien dat haar prachtige uitvinding zo breed werd toegepast. Niemand wist dat het haar idee was.

Hoe kon ze nu bang en ongerust worden bij dit besef? En waarom bleef Lynn drie decennia lang zwijgen over haar werk bij IBM?

Het antwoord is dat vrouwen als Lynn, vooral vroeger, moesten leven in een hel vol stigma's, vervolging en geweld. Ze konden hun vroegere identiteit niet prijs geven zonder lichamelijk gevaar te lopen en grote schade te ervaren aan hun carrière en hun persoonlijke relaties.

Lynn is namelijk geboren en opgevoed als een jongen. Dat was een grote fout, want Lynn heeft altijd gedacht als een meisje en ze voelde zich ook altijd een meisje. Helaas was er in de jaren veertig en vijftig geen kennis over mensen met zulke eigenschappen: Lynn werd gedwongen om op te groeien als een jongen. Ze probeerde daar het beste van te maken, maar ze leed erg onder datgene wat haar overkwam. Ze was nog steeds een jongen en ze had een jongensnaam toen ze werkte bij IBM.

Nadat ze jarenlang geprobeerd had om hulp te vinden, kwam ze tenslotte in 1966 in contact met de wetenschappelijke arts Harry Benjamin, kort nadat die zijn invloedrijke werk The Transsexual Phenomenon (Het Transsexuele Fenomeen) had gepubliceerd. In dat werk werd voor het eerst de ware natuur en de medische oplossing beschreven voor de kwelling waaronder Lynn leed.

Met behulp van dokter Benjamin begon Lynn in 1967 met medische behandelingen. Ze werd één van de allereerste transsexuele vrouwen die met hormonen werden behandeld en een chirurgische ingreep kregen om haar lichaam volledig te veranderen van dat van een jongen in dat van een vrouw. Treurig genoeg werd Lynn vlak voordat ze haar geslachtsaanpassende operatie (SRS) onderging ontslagen bij IBM omdat ze transsexueel was, waardoor ze alle contacten met betrekking tot haar belangrijke werk verloor.

Lynn's zaak was een unicum voor IBM. Bij het idee dat een professioneel werkend iemand "van geslacht wilde veranderen" raakte het management van de IBM totaal van slag. De meeste transsexuele vrouwen die in die tijd hulp zochten waren te vinden in kringen van travestie-artiesten en prostitiuées. Alleen degenen die er zeker van waren dat ze volledig als vrouw werden gezien, of die totaal wanhopig waren en niets te verliezen hadden, durfden het toen aan om van geslacht te veranderen. Toen de top van het management van Ibm er achter kwam wat Lynn aan het doen was, werd ze in een opeenstapeling van haat ontslagen. Het is bijna zeker dat dit gebeurde door de directeur T. J. Watson, Jr. zelf.

Lynn was er in geslaagd om enkele breekbare stukjes steun en hulp bij elkaar te schrapen van familie en vrienden. Toen IBM haar ontsloeg verloor iedereen vertrouwen in wat ze deed en haar ondersteuning stortte ineen. Lynn ging naar het buitenland voor haar operatie, helemaal alleen. Ze was niet alleen haar carrière en haar reputatie kwijt, maar ook haar familie, kennissen, vrienden en collega's. Ze keek vooruit naar een onzekere toekomst zonder enige hulp ter wereld, met uitzondering van doktoren en chirurgen.

Toen Lynn terug kwam, ging ze sociaal functioneren als vrouw en nam ze een nieuwe naam aan. Ze begon haar carrière opnieuw ergens onderaan de ladder als computer programmeur. Als een kranige overlevende ging Lynn in haar nieuwe rol met volle overgave in tegen de afschuwelijke voorspellingen van de IBM managers en alle familieleden en vrienden die haar hadden verlaten. Helemaal alleen trok ze er op uit de wereld in, ze maakte nieuwe vrienden en werkte hard om te slagen in haar nieuwe leven.

Verrassend genoeg werd Lynn na haar transformatie zo blij en kreeg ze zoveel energie dat haar nieuwe carrière al snel in een stroomversnelling raakte. Nadat ze zich via enkele bedrijven omhoog had gewerkt, kreeg ze in 1971 een baan bij de afdeling computer architectuur van Memorex. Twee jaar later werd ze door Xerox aangenomen bij de oprichting van het opwindende nieuwe Palo Alto Research Center.

In 1978, nog maar tien jaar na haar geslachtsaanpassing, stond Lynn al op het punt om internationale bekendheid te krijgen voor haar VLSI innovaties. Ze schreef toen het bovengenoemde baanbrekende leerboek over dat onderwerp en ging voor de Amerikaanse overheid de eerste lessen geven over het maken van prototypes bij het ontwerpen van computer-chips.

Binnen twee jaar gebruikten universiteiten op de hele wereld haar boek voor vergelijkbare cursussen. Het Amerikaanse Ministerie van Defensie begon een belangrijk nieuw programma waarmee onderzoek gebaseerd op haar werk financieel werd ondersteund. Een heleboel nieuwe bedrijven werden daarna in de VS opgericht die de computer-kennis gebaseerd op de technologie van de computer-chips te gelde gingen maken. Dat gebeurde allemaal zonder dat iemand iets te weten kwam over het geheime verleden van Lynn. Ze zou het nooit hebben kunnen doen als dat wel was gebeurd.

In de jaren tachtig en negentig ging Lynn door, om te genieten van een brede, invloedrijke carrière en een prachtig avontuurlijk, levensvervullend en gelukkig persoonlijk leven. Ze is nu emeritus professor in de electrotechniek en computerwetenschappen aan de University of Michigan in Ann Arbor, waar ze ook jaren werkzaam was als hoofddocent in de technische wetenschappen. Ze woont tegenwoordig op het platteland van Michigan met haar echtgenoot Charlie, waarmee ze sinds 1978 een relatie heeft.

Ruim dertig jaar na haar geslachtsaanpassing bleef Lynn zwijgen over haar verleden. Alleen haar beste vrienden wisten van haar jeugd als jongen. Lynn kende verhalen van andere transsexuele vrouwen die sociaal geïsoleerd raakten, in ghetto's terecht kwamen, die werden geslagen, verkracht, vermoord of die gedreven werden tot zelfmoord toen ze zogenaamd "ontmaskerd" werden door brute mensen die door haat werden gedreven.

Jarenlang leefde Lynn met een altijd aanwezig gevoel van gevaar, bang als ze was om haar burgerrechten, haar wettelijke rechten en haar werk te verliezen, en om te leiden onder complete vervreemding in haar professionele en persoonlijke relaties.

Ten slotte stuitten computer-historici in 1999 op Lynn's vroege werk bij IBM. Ze wisten het terug te voeren tot haar, en haar verleden werd ontrafeld voor haar collega's. Eerst was ze erg bang, maar langzaam aan begon ze te denken dat de tijden mogelijk genoeg veranderd waren om als transsexuele vrouw naar buiten te treden. Ze schaamt zich beslist niet voor haar verleden: ze is trots op wat ze heeft bereikt in haar persoonlijke leven en in haar carrière.

Tegelijkertijd werd Lynn er wanhopig van dat transsexuele vrouwen nog steeds onmenselijk werden behandeld door ouders, kennissen, werkgevers, het wettelijke systeem en door de maatschappij in het algemeen. De totale afwijzing van transsexuele tiener-meisjes door hun familie is wel het meest tragische, omdat die vaak komt op het moment dat ze voor het eerst om hulp roepen en zo'n afwijzing kan leiden tot een marginaal bestaan dat jaren kan duren.

Lynn begon te denken dat haar verhaal misschien op de een of andere manier zou kunnen helpen. Het beeld van transsexualiteit wordt voor de buitenwereld meestal gevormd door verhalen over het veranderen van geslacht. Dat gebeurt in een periode waarin de media zich kunnen richten op wellustige, enigszins schokkende en vaak genante aspecten van iemands geslachtsaanpassing. De verhalen in de pers lijken oppervlakkig beschouwd vaak wel sympatiek, maar ze creëren een treurig en ellendig beeld van transsexuele vrouwen. De lezers blijven dan achter met een gevoel van medelijden voor die "zielige wezens", waarna ze zeker niet willen dat zo iets ook in hun eigen familie zal gebeuren.

Wat zeker niet overkomt is het wonder van de bevrijding uit de gevangenschap in een mannelijk lichaam dat transsexuele meisjes ervaren, en het plezier dat ze later als vrouw ondervindt. De gemiddelde mens hoort nooit iets over de vele duizenden geopereerde transsexuele meiden die succesvol onder ons leven en die volledig als vrouw geaccepteerd worden. Het grote publiek ziet die successen eenvoudigweg nooit.

Hoe komt dat? Omdat bijna al die vrouwen net als Lynn leven zonder ooit te spreken over hun verleden (in het Engels wordt dat een leven "in stealth mode" genoemd). Omdat ook zij bang zijn dat er iets ergs zal gebeuren als hun verleden bekend wordt. Ondertussen leven tienduizenden jonge, nog niet geopereerde transsexuelen in angst en twijfel over hun toekomst. Vaak worden ze net als Lynn geëxcommuniceerd door hun familie en verliezen ze hun baan als ze de moed hebben opgebracht om hun probleem te identificeren en medische hulp te zoeken.

Lynn is de eerste die succesvol naar buiten kwam om haar verhaal te vertellen na een lange periode te hebben geleefd zonder verleden. Haar verhaal moet hoop geven aan jonge transsexuelen. Haar verhaal moet ook ouders kunnen helpen om de mogelijkheden te zien voor een gelukkig leven voor hun transsexuele dochter, vooral als die ouders vroeg genoeg de pogingen van hun kind ondersteunen om het "jongens"lichaam te veranderen en volledig vrouw te worden. Haar verhaal moet ook werkgevers stof tot denken bieden voordat ze er toe over gaan om iemand te ontslaan alleen maar omdat die transsexueel is.

De dag zal komen dat geslachtsaanpassing niet langer gezien wordt als een treurige, enigszins beschamende en tragische gebeurtenis, maar als een prachtig wonder dat een goed leven mogelijk maakt voor alle mensen die zo ongelukkig zijn om geboren te worden in het lichaam van de verkeerde sexe. Lynn hoopt die dag nog mee te maken.

Vertaald door Geo Taal

2003